سوریه: کی به کیه؟ | گروه‌ها و کشورهای درگیر در سوریه را بهتر بشناسیم
رویداد۲۴ | علیرضا نوربخش: جنگ داخلی سوریه ۱۳ سال پیش و در جریان بهار عربی آغاز شد و به یک درگیری خونین و چندجانبه بدل گشت؛ نبردی میان گروه‌های داخلی مخالف اسد، جناح‌های افراطی و قدرت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای از جمله ایالات متحده، ایران و روسیه. در جریان این جنگ بیش از ۵۰۰ هزار شهروند سوریه‌ای کشته شده‌اند و میلیون‌ها نفر خانه‌های خود را ترک کردند.
وضعیت کنونی
نیروهای شورشی سوریه تنها در عرض یک هفته و با حمله‌ای سریع، بخش زیادی از شمال غربی سوریه را از کنترل دولت اسد خارج کرده‌اند. این شورشیان در هفته گذشته و پس از تصرف شهر بزرگ حلب، نیروهای دولتی را از شهر حما بیرون راندند و سپس به سوی به پایتخت سوریه رفتند و با تسخیر دمشق، دولت اسد سقوط کرد.
چه کسانی در حال جنگ هستند؟
دولت سوریه
دولت سوریه به رهبری بشار اسد نقشی محوری در این جنگ طولانی و ویرانگر داشته است. اسد که در سال ۲۰۰۰ به قدرت رسید، عضو خانواده‌ای است که از زمان کودتای سال ۱۹۷۰ سوریه را اداره کرده‌اند. این خانواده از فرقه‌ی علوی هستند؛ اقلیتی مذهبی که شاخه‌ای از اسلام شیعه محسوب می‌شوند. بشار اسد در ابتدا خود را به‌عنوان یک اصلاح‌طلب ترقی‌خواه معرفی کرد، اما در جریان بهار عربی اعتراضات مسالمت‌آمیز مخاتلفان را سرکوب کرد و این اقدام منجر به یک قیام سراسری شد. دولت اسد پس از چندین سال جنگ با مخالفان، با کمک ایران، روسیه و حزب‌الله لبنان موفق شد که بخش عمده‌ای از سرزمین‌های از دست رفته را از چنگ مخالفان خود خارج کند. اما دریکی دو سال گذشته، متحدان بشار اسد به‌شدت آسیب دیدند و این مسئله دولت اسد را نیز، که با کمک ایران و سوریه بر سر قدرت مانده بود، آسیب‌پذیر کرد.
هیئت تحریرالشام
هیئت تحریرالشام که به معنای «سازمان آزادسازی شام» است، در آغاز جنگ داخلی سوریه شکل گرفت و نیروی تشکیل دهنده آن اسلام‌گرایان جبهه‌النصره بودند. این گروه در ابتدا ارتباطاتی با داعش و سپس با القاعده داشت. اما تا اواسط سال ۲۰۱۶، جبهه‌النصره تلاش کرد از گروه‌ها و عقاید افراطی فاصله بگیرد و با چندین جناح دیگر متحد شد و هیئت تحریرالشام را تشکیل داد. ایالات متحده و کشورهای غربی این گروه را یک سازمان تروریستی می‌دانند.
رهبر این گروه، ابو محمد الجولانی، در گفت‌وگو با نیویورک تایمز اعلام کرده که هدف اصلی او و گروهش«آزادسازی سوریه از چنگ رژیم سرکوبگر اسد» است. این گروه همچنین تلاش کرده است با ارائه خدمات به ساکنان منطقه تحت کنترل خود در ادلب، مشروعیت کسب کند.
نیروهای کرد
نیروهای اقلیت کرد سوریه تحت نام «نیروهای دموکراتیک سوریه»، متحد اصلی ایالات متحده در سوریه و درجریان مبارزه با داعش بودند. نیروهای تحت رهبری کردها پس از شکست داعش، کنترل شهرهایی در شمال شرق سوریه را به دست آوردند و منطقه خودمختاری در آنجا ابرقرار ساختند. نیروهای کرد همچنان با دشمن قدیمی خود، یعنی ترکیه، درگیر شدند.
قدرت‌های خارجی
ترکیه
از آغاز جنگ داخلی سوریه، ارتش ترکیه چندین عملیات نظامی، عمدتا علیه نیروهای تحت رهبری کردهای سوریه، انجام داده است. اکنون ارتش ترکیه عملا منطقه‌ای در امتداد مرز شمالی سوریه را کنترل می‌کند وهمچنین از گروه‌هایی مانند ارتش ملی سوریه، ائتلاف گروه‌های مسلح مخالف اسد، حمایت می‌کند. بنابر نظر تحلیل‌گران، ترکیه به‌طور ضمنی به حملات اخیر هیئت تحریرالشام چراغ سبز نشان داده است.
بیشتر بخوانید: سفر حافظ اسد به مسکو و شکل‌گیری اتحادی دیرپا
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در روز جمعه پیشروی شورشیان مخالف اسد را به شکلی مشروط تایید کرد و به خبرنگاران گفت: «هدف عبارت است از ادلب، حما، حمص، و البته دمشق. پیشروی مخالفان ادامه دارد و آرزوی ما این است که این پیشروی در سوریه بدون حادثه ادامه یابد.»
روسیه
روسیه یکی از وفادارترین حامیان دولت اسد در جنگ داخلی سوریه است. ولادیمیر پوتین از همان ابتدای آغاز جنگ نیروهای خود را برای حمایت از اسد به سوریه فرستاد و جت‌های جنگی روسیه بارها دشمنان اسد را بمباران کردند. تحلیل‌گران می‌گویند روسیه به دلیل درگیر شدن در جنگ اوکراین نتوانسته حمایت خود از دولت سوریه را مانند گذشته ادامه دهد.
ایران و حزب‌الله
برای ایران، سوریه بخش اصلی «محور مقاومت» است، شبکه‌ای شامل متحدان منطقه‌ای و گروه‌های مانند حزب‌الله لبنان، حماس و حوثی‌های یمن می‌شود و هدف آن مبارزه با اسرائیل و کاهش نفوذ آمریکا در خاورمیانه است. در جریان جنگ داخلی سوریه، ایران و حزب‌الله، برای حمایت از بشار اسد، هزاران نیروی نظامی به سوریه اعزام کردند. بنا بر ادعای نیویورک تایمز، ایران در روز جمعه فرماندهان نظامی و پرسنل خود را از سوریه خارج کرده است. نیویورک تایمز این مسئله را نشانه‌ای دال بر ناتوانی ایران در کمک به حفظ قدرت بشار اسد می‌داند.
ایالات متحده
نقش ایالات متحده در جنگ داخلی سوریه چندین بار تغییر کرده است. در ابتدا دولت اوباما از گروه‌های مخالف اسد حمایت کرد و به آنها سلاح و آموزش نظامی ارائه داد. اما این اقدام تاثیر زیادی در مناسبات جنگ نداشت. در سال ۲۰۱۴ و با ظهور داعش، نیروهای آمریکایی، از طریق حملات هوایی و با تجهیز نیروهای کرد، با این گروه تروریستی جنگیدند و سپس در شمال شرق سوریه مستقر شدند تا از ظهور مجدد داعش جلوگیری کنند. دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۹ بسیاری از این نیروها را از سوریه خارج کرد، اما ایالات متحده همچنان حدود ۹۰۰ سرباز در سوریه دارد که عمدتا در مناطق تحت کنترل کردها و مناطق نفتی شمال شرق و یک پایگاه نظامی در نزدیکی مرزهای سوریه و عراق مستقر هستند.
اسرائیل
فعالیت‌های نظامی اسرائیل در سوریه عمدتا بر حملات هوایی علیه اهداف حزب‌الله و ایران_ به‌ویژه مقام‌های ارشد نظامی، تاسیسات تولید سلاح و مسیرهای ترانزیت ارسال سلاح_ متمرکز بوده است.
پیروزی مخالفان اسد
شورشیان می‌گویند هدف آنها برکناری بشار اسد است. اما مشخص نیست که اکنون با سقوط دولت اسد چه اتفاقی خواهد افتاد. دولت بشار اسد برای تعدادی از کشورها نمادی از ثبات نسبی سوریه بود و به همین دلیل برخی از کشورهای عربی از سال گذشته شروع به عادی‌سازی روابط دیپلماتیک خود با رژیم اسد کرده بودند. اما قدرت گرفتن شورشیان تهدیدی برای افزایش بی‌ثباتی در منطقه‌ای است.
مقامات آمریکایی درباره هیئت تحریرالشام محتاط رفتار کرده اند. برخی از سیاستمداران آمریکایی معتقدند تغییر جهت این گروه به سمت عمل‌گرایی و فاصله گرفتن از بنیادگرایان، نشانه‌ای مثبت است و رهبران آن می‌دانند که با تصویر و ایدئولوژی یک سازمان جهادی نمی‌توانند رهبری حکومت سوریه را به دست گیرند.
